Ελβετικές αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα 2024
Kάτω από τον ήλιο του Ιουλίου, τα τελευταία χτυπήματα της αξίνας και του μυστριού προαναγγέλλουν την προσωρινή αναστολή των ανασκαφικών δραστηριοτήτων στο Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου μετά από δεκατρείς συνεχόμενες περιόδους (2012–2024). Τα εργαλεία του πεδίου δίνουν τώρα τη θέση τους στα νυστέρια, τις μπατονέτες και τα πληκτρολόγια των υπολογιστών, ενώ οι ανασκαφείς επιστρέφουν στο Μουσείο και τη βιβλιοθήκη. Η ερευνητική αρχαιολογική εργασία ξεκινά με τη μελέτη και τη δημοσίευση των ευρημάτων. Μια ημέρα ανασκαφής απαιτεί τουλάχιστον 20 ημέρες μελέτης! Αν κάνετε λοιπόν τα μαθηματικά, η αρχαιολογία απαιτεί πολύ χρόνο… Απαιτεί συγκεκριμένο οργανωτικό πλαίσιο, παρακολούθηση και συνεχή οικονομική υποστήριξη για τη συντήρηση, την αξιοποίηση και την προβολή κάθε στοιχείου της έρευνας. Μόνο η μελέτη των ευρημάτων από τον λεγόμενο τομέα των ναών απαιτεί τη συνεργασία δεκάδων ερευνητών από όλο τον κόσμο. Με την πάροδο των ετών, η ΕΑΣΕ δημιούργησε υπομονετικά ένα ισχυρό δίκτυο που θα επιτρέψει τη δημοσίευση, ελπίζουμε στο εγγύς μέλλον, των αρχαιότερων καταλοίπων του Αρτεμισίου. Η διαδικασία αυτή της δημοσίευσης βρίσκεται ήδη σε καλό δρόμο, αφού το τέλος του 2024 προβλέπει την έκδοση του πρώτου τόμου της νέας σειράς «AMARYNTHOS». Η τιμή αυτή ανήκει φυσικά στον Denis Knoepfler, ο οποίος θα δημοσιεύσει ένα διάταγμα στο οποίο αναφέρονται το ιερό και οι θεσμοί της πόλης.
Αν και τα τελευταία χρόνια τα φώτα έχουν στραφεί στις ανασκαφές στην Αμάρυνθο, οι μακροχρόνιες έρευνες συνεχίζονται και στην Ερέτρια. Μια επισκόπηση αυτών των ερευνών βρίσκεται στο τέλος αυτού του τεύχους, με την παρουσίαση των προφίλ τριών ερευνητριών της Σχολής. Άλλες μελέτες βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη, ιδίως για την προϊστορική (Sylvie Müller), την κλασική (Claudia Gamma) και τη ρωμαϊκή (Simone Zurbriggen) κεραμική. Είναι όμως κυρίως η αρχαϊκή κεραμική της Ερέτριας που βρίσκεται στο προσκήνιο με την επικείμενη δημοσίευση της διατριβής της Tamara Saggini στον τόμο XXVI της συλλογής «ERETRIA». Η εργασία αυτή προσφέρει μια πλούσια επισκόπηση της κεραμικής του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ.
Ταυτόχρονα, συνεχίζεται η εκπαιδευτική και ερευνητική αποστολή της ΕΑΣΕ. Φέτος, Ελβετοί φοιτητές κατάφεραν να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους στην κεραμική, τα μικροευρήματα και την αρχιτεκτονική, χάρη σε μια σειρά πρακτικών ασκήσεων. Στο πεδίο, άλλα σημαντικά έργα πραγματοποιήθηκαν υπό την αιγίδα της ΕΑΣΕ, τόσο στην Εύβοια όσο και αλλού στο Αιγαίο: οι επιφανειακές έρευνες μεταξύ Ερέτριας και Αμαρύνθου συνεχίστηκαν, ενώ οι ανασκαφές στο Ελλάνιον Όρος στην Αίγινα προσέφεραν, για άλλη μια χρονιά, συναρπαστικές πληροφορίες για την κατοίκηση του νησιού μεταξύ της εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Παράλληλα, στα Αντικύθηρα, οι υποβρύχιες ανασκαφές συνέχισαν να φέρνουν στην επιφάνεια στοιχεία του περίφημου ναυαγίου και του φορτίου του. Το 2024 σηματοδότησε επίσης την επανέναρξη των δραστηριοτήτων πεδίου στην Ερέτρια, με ένα τριετές πρόγραμμα έρευνας και μελέτης των καταλοίπων του αρχαίου λιμένα της. Χάρη στη συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το Ίδρυμα Octopus, καταδυόμενοι αρχαιολόγοι και δύτες καθάρισαν και τεκμηρίωσαν τμήματα των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων αλλά και των οχυρώσεων που τις προστάτευαν. Η αρχαιολογία σημειώνει επίσης σημαντική επιστημονική πρόοδο μακριά από το πεδίο. Στο εργαστήριο, οι επιστήμονες με τις λευκές ρόμπες υλοποιούν το πρόγραμμα αρχαίου DNA που διεξάγεται σε συνεργασία με τη Σχολή Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Λωζάννης. Η έρευνα αυτή έχει ήδη δώσει μερικά αξιοσημείωτα πρώτα αποτελέσματα σχετικά με την ταυτότητα των αρχαίων πληθυσμών της Ερέτριας, από την εποχή του Χαλκού έως την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Η συμβολή των επιστημών της ζωής και της γης επιτρέπει έτσι στους αρχαιολόγους να θέσουν νέα ερωτήματα και να αναπτύξουν μια πιο τεκμηριωμένη και ολοκληρωμένη συζήτηση γύρω από το παρελθόν.
1964–2024
Το 2024 σηματοδοτεί την εξηκοστή επέτειο από την έναρξη των ελβετικών ανασκαφών στην Ερέτρια. Το έτος αυτό μας δίνει λοιπόν την ευκαιρία να θυμηθούμε τον οραματικό και πρωτοποριακό ρόλο που διαδραμάτισαν οι προκάτοχοί μας, Karl Schefold και Lily Kahil για την ελβετική πλευρά, όπως και ο Ιωάννης Παπαδημητρίου και ο Βασίλης Πετράκος για την ελληνική πλευρά. Χωρίς τις συνδυασμένες προσπάθειές τους, η ελβετική αρχαιολογία στην Ελλάδα δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα.
Το 2025 θα είναι επίσης η πεντηκοστή επέτειος της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα, της μόνης μόνιμης ελβετικής αρχαιολογικής αποστολής εκτός της χώρας, χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατη η διεξαγωγή φιλόδοξων ελβετικών ανασκαφών και ερευνών στην Ελλάδα.
Tο Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου, aνασκαφές και επιφανειακή έρευνα
Η καλοκαιρινή ανασκαφή του 2024 στο Αρτεμίσιο ήταν η τελευταία εκστρατεία στην περιοχή του ναού πριν η έρευνα εισέλθει σε μια νέα φάση κατά την οποία τα ευρήματα θα αναλυθούν και θα δημοσιευθούν. Μία από τις ανακαλύψεις ήταν ότι ο ναός από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. διέθετε στρογγυλεμένο προθάλαμο. Κάτω από τα θεμέλιά του αποκαλύφθηκαν δύο παλαιότερα κτίρια της μυκηναϊκής περιόδου. Η ανασκαφή στις Παλαιοεκκλησιές έφτασε στο φυσικό πυθμένα του λόφου κάτω από 3 μέτρα ιζήματος και απέδωσε μεγάλη ποσότητα κεραμικής που μπορεί να χρονολογηθεί στην αρχή της Πρωτοελλαδικής Ι, γύρω στο 3000 π.Χ.
Το πρόγραμμα Έρευνας Ερέτριας-Αμαρύνθου διερευνά την εξέλιξη της ανθρώπινης εγκατάστασης στην πεδιάδα της Ερέτριας από την εποχή του Χαλκού έως τη βυζαντινή περίοδο. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στο ιερό της Αρτέμιδος και στην επιρροή του στη χωρική οργάνωση της περιοχής. Στο πλαίσιο της τέταρτης εκστρατείας διερευνήθηκαν οι όχθες του Σαρανταπόταμου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνέχεια με τις προηγούμενες έρευνες. Παρά τα λίγα αρχαιολογικά ευρήματα στο δέλτα, εντοπίστηκαν σημαντικές συγκεντρώσεις σε υψηλότερες περιοχές. Λείψανα από τη βυζαντινή και την αρχαία περίοδο βρέθηκαν στη Γυμνού, γεγονός που υποδηλώνει σημαντικό οικισμό.
Το Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου
Αίγινα, Ελλάνιον Όρος
Το πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα στο όρος Ελλανίων Όρος στο νησί της Αίγινας έχει δύο συνιστώσες: την ανασκαφή της κορυφής και την αρχαιολογική έρευνα στο νότιο άκρο του νησιού, γύρω από το Ελλανίων Όρος. Κατά τη διάρκεια αυτής της τέταρτης εκστρατείας, οι εργασίες της ελληνοελβετικής ομάδας επικεντρώθηκαν στα κατάλοιπα του οχυρωμένου χωριού που χρονολογείται από το τέλος της μυκηναϊκής περιόδου. Αρκετά κτίρια απέδωσαν πολυάριθμα αποθηκευτικά και μαγειρικά σκεύη, καθώς και έναν τάφο. Η έρευνα αποκάλυψε δύο νέες θέσεις, μία που χρονολογείται από το τέλος της 4ης – αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. και η άλλη από τη μυκηναϊκή και ιστορική περίοδο, καθώς και ένα λατομείο ηφαιστειακής πέτρας.
Ναυάγιο των Αντικυθήρων
Τον Μάιο/Ιούνιο του 2024, μια ομάδα ελβετών και ελλήνων αρχαιολόγων και δυτών ολοκλήρωσε την τέταρτη υποβρύχια ερευνητική εκστρατεία στο ναυάγιο των Αντικυθήρων. Οι εργασίες αποτελούν μέρος ενός πενταετούς ερευνητικού προγράμματος (2021-2025) της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ελλάδα, με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο της Γενεύης (Unige). Οι συστηματικές υποβρύχιες ανασκαφές, οι οποίες χρησιμοποίησαν για άλλη μια φορά τεχνολογίες αιχμής, όπως υποβρύχια drones και φωτογραμμετρία, σε συνδυασμό με την εγκατάσταση επιστημονικού εργαστηρίου πεδίου στο χώρο, οδήγησαν, μεταξύ άλλων, στην ανακάλυψη τμήματος του κύτους του πλοίου στη «θέση Α». Οι αρχικές έρευνες στην «Τοποθεσία Β» έδωσαν επίσης ενδείξεις για τα υπολείμματα του ναυαγίου. Η σχέση μεταξύ των δύο θέσεων, που δεν απέχουν μεταξύ τους περισσότερο από 200μ., μένει να αποσαφηνιστεί.
Νέες έρευνες στα Αντικύθηρα
Υποβρύχια έρευνα στο αρχαίο λιμάνι της Ερέτριας
Η έρευνα για τις υποβρύχιες δομές στο λιμάνι της Ερέτριας ξεκίνησε φέτος με μια πρώτη εκστρατεία καθαρισμού και επιθεώρησης. Οι θαλάσσιες άμυνες συμπληρώθηκαν με τα καθαρισμένα τμήματα και οι πρώτες λιμενικές δομές ερευνήθηκαν εν μέρει. Αρκετές περιοχές με διάσπαρτους όγκους και ορισμένες δομές πρέπει ακόμη να αποσαφηνιστούν. Ταυτόχρονα, μια βαθυμετρική έρευνα εντόπισε ενδιαφέρουσες περιοχές και οι δομές επανατοποθετήθηκαν σύμφωνα με μια εκτίμηση της αρχαίας ακτογραμμής.
Sylvian Fachard, Διευθυντής της ΕΑΣΕ
Ο χώρος εδώ δεν επαρκεί για να ευχαριστήσουμε όλους τους φορείς και τα άτομα που υποστήριξαν τις δραστηριότητες της Σχολής. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, στην Ελβετική Συνομοσπονδία, στο Εθνικό Ταμείο της Ελβετίας για την Επιστημονική Έρευνα, στο Ίδρυμα του Πανεπιστημίου της Λωζάννης, στο Καντόνι του Βω, στα Ιδρύματα Ευάγγελου Πιστιόλη, Σταύρου Νιάρχου και ΚΙΚΠΕ, καθώς και στο φιλανθρωπικό Ίδρυμα της οικογένειας Sandoz. Είμαστε επίσης ιδιαιτέρως ευγνώμονες στους Έλληνες συνεργάτες μας για την γόνιμη συνεργασία τους στο πεδίο και στο Μουσείο, και ιδίως στην Αγγελική Γ. Σίμωσι, τη Στέλλα Χρυσουλάκη και την Ελένη Σπ. Μπάνου.
Ευχαριστήρια
–Yπουργείο Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη
–Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Ολυμπία Βικάτου (Γενική Διευθύντρια)
–Τμήμα Εποπτείας Ελληνικών και Αλλοδαπών Επιστημονικών Ιδρυμάτων και Συντονισμού Θεμάτων Διεθνών Συνεργασιών και Οργανισμών, Κωνσταντίνα Μπενίση (Προϊσταμένη), Σοφία Σπυροπούλου
–Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας, Δημήτριος Χριστοδούλου (Προϊστάμενος), Όλγα Κυριαζή, Φανή Σταυρουλάκη, Σταυρούλα Παρίσση
–Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων, Ανδρέας Δάρλας (Προϊστάμενος), Σοφία Μιχαλοπούλου
–Ελβετική Πρεσβεία στην Ελλάδα, Α.E. Stefan Estermann
–Πρεσβεία της Ελλάδος στη Βέρνη, Α.Ε. Αικατερίνη Σιμοπούλου
–Δημαρχείο Ερέτριας, Νίκος Γουρνής
–Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, Περιφερειακή Ενότητα Ευβοίας, Γιώργος Κελαϊδίτης
–Πολιτιστικός Σύλλογος Αμαρύνθου, Λεονάρδος Μπιλάλης
–Εξωραϊστικός σύλλογος Αμαρύνθου «Το Γεράνι», Κώστας Φραγκουλόπουλος
Χορηγοί και Υποστηρικτές
–Ομοσπονδιακό Υπουργείο Οικονομικών, Παιδείας και Έρευνας της Ελβετίας
–Ομοσπονδιακή Γραμματεία Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας της Ελβετίας
–Πανεπιστήμιο της Λωζάννης και άλλα Ελβετικά Πανεπιστήμια
–Ίδρυμα Σ. Νιάρχος, Ίδρυμα ΚΙΚΠΕ, Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της οικογένειας Sandoz, Ίδρυμα Ευάγγελος Πιστιόλης, Καντόνι του Βω, Ίδρυμα για του Παν/μίου
της Λωζάννης, Ιδρυμα Isaac Dreyfus-Bernheim, Ίδρυμα Θεόδωρου Λαγώνικου, Ίδρυμα Αφεντούλη