Αμάρυνθος

Η «Αμάρυνθος» συνδέεται σε αρκετές ελληνικές και ρωμαϊκές πηγές με ένα σημαντικό Ιερό της Αρτέμιδος που τοποθετείται κοντά στην Ερέτρια, στην Εύβοια. Μερικά από τα σημαντικότερα ψηφίσματα της πόλης, χαραγμένα σε λίθινες στήλες, είχαν ιδρυθεί στο ιερό, όπου φυλασσόταν και το κρατικό ταμείο. Εκεί λάμβανε χώρα και η σπουδαιότερη εορτή των Ερετριέων, τα Αρτεμίσια, στην οποία συμμετείχαν πολίτες από τις τέσσερις πόλεις της Εύβοιας, αλλά και πέρα από αυτές.

Ωστόσο, παρά τη σπουδαιότητα και τη φήμη του στην περιοχή ολόκληρη, μέχρι πρόσφατα δεν είχε επιτευχθεί η αρχαιολογική ταύτιση των καταλοίπων του ιερού. Ως εκ τούτου, η θέση του Αρτεμισίου έχει απασχολήσει την Ευβοϊκή τοπογραφία για περισσότερο από έναν αιώνα, μέχρι τη στιγμή που οι πρόσφατες ανασκαφές από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας εντόπισαν με βεβαιότητα τη θέση του ιερού της Αρτέμιδος κοντά στο λόφο Παλαιοεκκλησιές, περίπου 11 χλμ. ανατολικά της Ερέτριας.

Αναζητώντας το Αρτεμίσιο

Έως τον 19^ο αιώνα, ελάχιστοι μεταξύ των Ευρωπαίων περιηγητών και των Ελλήνων αρχαιολόγων αμφέβαλλαν ότι το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος βρισκόταν κοντά στην Ερέτρια, σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Στράβωνα ότι η μικρή πόλη (κώμη) της Αμαρύνθου απήχε 7 στάδια (περίπου 1250 μ.) από τα τείχη της πόλης. Στις ανασκαφές, όμως, της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών το 1900 δεν εντοπίστηκε η θέση του ιερού, ενώ τυχαία ευρήματα – κυρίως επιγραφές – στην περιοχή της Κάτω Βάθειας υποδήλωναν ότι το Αρτεμίσιο βρίσκεται περισσότερο προς τα ανατολικά, στο λόφο των Παλαιοεκκλησιών.

Η συζήτηση για τη θέση της Αμαρύνθου συνεχίστηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20^ού αιώνα. Διακεκριμένοι αρχαιολόγοι, όπως ο John Boardman, ακολούθησαν την παραδοσιακή θεωρία για τη θέση του και επικεντρώθηκαν σε κατάλοιπα που βρίσκονταν στην περιοχή αμέσως εκτός της πόλης της Ερέτριας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Denis Knoepfler διενήργησε συστηματική μελέτη των διαθέσιμων στοιχείων και οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι η απόσταση που δίνεται από τον Στράβωνα είναι λανθασμένη. Σύμφωνα με τον μελετητή, σε κάποιο σημείο μεταγραφής του κειμένου του Στράβωνα, οι αναγραφόμενοι αριθμοί αντικαταστάθηκαν από αριθμούς δηλωμένους με γράμματα. Στο συγκεκριμένο σύστημα, ο αριθμός 7 (ἑπτά) μεταγράφηκε με το γράμμα ζήτα (ζ), ένα γράμμα που μοιάζει πολύ στο σχήμα με το ξι, το οποίο ισοδυναμεί με τον αριθμό 60 (ἑξήκοντα). Ένας Βυζαντινός αντιγραφέας θα μπορούσε εύκολα να έχει μπερδέψει το ζ με το ξ. Εύλογα, λοιπόν, μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι στο πρωτότυπο κείμενο της Γεωγραφίας η απόσταση ανάμεσα στην Ερέτρια και την Αμάρυνθο αναφερόταν ότι είναι εξήντα στάδια (και όχι επτά). Αυτός ο αριθμός (περίπου 10,8 χλμ.) ταιριάζει απόλυτα με το μήκος μιας ευθείας διαδρομής από την Ανατολική Πύλη της Ερέτριας μέχρι τους δυτικούς πρόποδες του λόφου των Παλαιοεκκλησιών. Έμενε μόνο να επαληθευτεί αυτή η υπόθεση από την ανεύρεση καταλοίπων που θα ταύτιζαν το ιερό με ασφάλεια. Για να γίνει αυτό χρειάστηκαν ακόμη 20 χρόνια ερευνών.

Εξερευνώντας την Αμάρυνθο

Παρόλο που η ευρύτερη θέση του ιερού μπορούσε τώρα να αποκατασταθεί με περισσότερη βεβαιότητα, κανένα αρχιτεκτονικό κατάλοιπο δεν ήταν ορατό, αν και αρκετά σύγχρονα κτίρια είχαν οικοδομηθεί στην περιοχή από τη δεκαετία του 1960.  Η ανακάλυψη ενός αποθέτη με αναθήματα από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία το 1987, σε κάποια απόσταση από τη θάλασσα, προκάλεσε αντικρουόμενες απόψεις: δεν εντοπίστηκε καμία αρχαία κατασκευή που να συνδέεται με τον αποθέτη, έτσι θα μπορούσε να πρόκειται και για κρυψώνα λαθρανασκαφέων.

Στις αρχές του 2000, η Ελβετική Σχολή σχεδίασε να ερευνήσει την περιοχή κοντά στις Παλαιοεκκλησιές. Το 2003 και 2004, διενεργήθηκε μιας μεγάλης κλίμακας γεωφυσική έρευνα, την οποία ακολούθησαν δοκιμαστικές τομές το 2006 και 2007. Η πρώτη ανασκαφική περίοδος δεν απέφερε τα αναμενόμενα, αν και μια Ελλαδική εγκατάσταση αποκαλύφθηκε βόρεια από τον λόφο. Η ανασκαφική περίοδος του 2007 αποδείχθηκε καθοριστική διότι στους δυτικούς πρόποδες του λόφου ήρθαν στο φως συμπαγή θεμέλια που ανήκαν σε μνημειώδες οικοδόμημα θαμμένο σε βάθος 2,10 μ. από την επιφάνεια. Στη δεκαετία που ακολούθησε, η Ελβετική Σχολή απέκτησε αρκετά οικόπεδα προκειμένου να επεκτείνει το χώρο της ανασκαφής που θα διενεργούσε σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας. Αρκετά αρχαία κτίρια, ανάμεσά τους και μια μεγάλη στοά, ήρθαν στο φως υποδηλώνοντας την ύπαρξη ενός μεγάλου δημόσιου συγκροτήματος, κατά πάσα πιθανότητα του ιερού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος. Το 2017 βρέθηκαν τα αποδεικτικά στοιχεία για την ταύτιση του Αρτεμισίου, με την αποκάλυψη μιας σειράς πήλινων κεραμίδων που έφεραν ενσφράγιστο το όνομα της θεάς Αρτέμιδος, όπως επίσης και αρκετές λίθινες επιγραφές που έφεραν τα ονόματα της θεϊκής τριάδας, δηλαδή της Αρτέμιδος μαζί με τον αδελφό και τη μητέρα της, Απόλλωνα και Λητώ.

Αμάρυνθος (κάτοψη χώρου 2019)

Περισσότερες πληροφορίες

• Knoepfler Denis, Sur les traces de l’Artémision d’Amarynthos près d’Érétrie. CRAI 1988, 382–421.
• Ghilardi Matthieu et al., Reconstructing mid-to-recent Holocene paleoenvironments in the vicinity of ancient Amarynthos (Euboea, Greece). Geodinamica Acta 25.1-2, 2012, 38-51.
• Fachard Sylvian et al., Recent Research at the Sanctuary of Artemis Amarysia in Amarynthos (Euboea). Archaeological Reports, JHS 2017, 167–180.
• K. Reber et al., ‘Το ιερό το Αμαρυσίας Αρτέμιδος στην Εύβοια’. Θέματα Αρχαιολογίας 3.2, 2019, 206–215.
• K. Reber et al., Das Heiligtum der Artemis Amarysia in Amarynthos, 2023
• K. Reber et al., Το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος στην Αμάρυνθο, 2023
• Αναφορές στο Antike Kunst.